Głównym zadaniem opiekuna jest sprawowanie opieki nad powierzonymi mu uczniami. Jest on odpowiedzialny za ich bezpieczeństwo, a także za realizację planu wycieczki. Na opiekunach ciąży duża odpowiedzialność, dlatego muszą być oni odpowiednio przygotowani do sprawowania tej funkcji. Bardzo ważny jest również podział pracy i adekwatna do liczby uczestników liczba opiekunów, ponieważ braki kadrowe mogą skutkować zaniedbaniem w kwestii bezpieczeństwa uczestników. Jednak nie tylko dlatego istotna jest ich liczba na wycieczce szkolnej – rozporządzenie dokładnie określa tę kwestię, z czym warto się wcześniej zapoznać.
Organizacja wycieczek szkolnych 2024
Wycieczki szkolne organizowane są zarówno w kraju, jak i za granicą. Opracowując ich plan, należy uwzględnić następujące czynniki: wiek, zainteresowania i potrzeby uczniów, a także ich stan zdrowia, kondycję, sprawności oraz umiejętności.
Przed wyjazdem niezbędne jest uzyskanie zgody dyrektora szkoły zatwierdzającego kartę wycieczki i wyznaczającego kierownika i opiekunów spośród pracowników pedagogicznych. W przypadku wycieczki organizowanej poza granicami kraju musi on dodatkowo poinformować organ zarówno prowadzący, jak i sprawujący nadzór pedagogiczny o zamiarze wycieczki, a także zapewnić uczestnikom ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków i kosztów leczenia.
Liczba opiekunów na wycieczce szkolnej – rozporządzenia
Organizację wycieczek szkolnych w 2024 r. należy przygotować zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki. Dokument ten odnosi się do definicji, a także określa zadania dyrektora oraz opiekuna. Nie znajduje się jednak tu informacja o tym, ilu opiekunów na wycieczce szkolnej powinno być w czasie jej odbywania.
Odpowiedzi na to można szukać w innym akcie prawnym, jakim jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie wypoczynku dzieci i młodzieży. Wyznacza on, że pod opieką jednego wychowawcy liczba uczestników wypoczynku może wynosić maksymalnie 20 osób. Jedynie w przypadku, gdy w skład grupy wchodzą dzieci do 10 roku życia, wynosić ona powinna nie więcej niż 15 osób.
W kwestii liczby opiekunów na wycieczce szkolnej Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach wyodrębnia kilka czynników, które należy mieć na uwadze przy jej planowaniu. Wśród nich wymienia się: wiek, stopień rozwoju psychofizycznego, stan zdrowia i ewentualną niepełnosprawność uczestników, specyfikę i warunki tego wyjścia.
Zaleca się zastosowanie takiej liczby opiekunów, jaka jest określona ustawowo w przypadku wypoczynku letniego (kolonii i obozów). Na tej podstawie można przyjąć jako rozsądne takie propozycje:
- Wycieczka autokarowa: 1 opiekun na 15 uczniów (nie licząc kierowcy oraz przewodnika/pilota).
- Wycieczka piesza: 1 opiekun na 15 uczniów.
- Wycieczka w góry: 1 opiekun na 10 uczniów.
- Wycieczka rowerowa: 2 opiekunów na maksymalnie 13 uczniów. Jeden z nauczycieli porusza się na przedzie kolumny, drugi na jej końcu. Kolumna nie może liczyć łącznie więcej niż 15 osób.
Ilu opiekunów na wycieczce szkolnej powinno być w przypadku dzieci z niepełnosprawnością?
Pod opieką jednego wychowawcy, który zajmuje się grupą, może być maksymalnie dwóch uczniów z niepełnosprawnością lub chorobami przewlekłymi. Inaczej jest to w przypadku, gdy uczestnikami są jedynie osoby ze szkół lub oddziałów specjalnych. Wtedy to w grupie pozostającej pod opieką jednego wychowawcy wypoczynku, liczba uczniów powinna być zgodna z liczbą dzieci placówki właściwej dla wieku tych uczestników. Wskazuje na to Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie wypoczynku dzieci i młodzieży.
Wyzwania w roli opiekuna
Opiekun wycieczki szkolnej to nie tylko formalność i konieczność spełnienia określonych wymogów. Przed taką osobą stają liczne wyzwania związane z przebiegiem całego wydarzenia. Przede wszystkim opiekun wycieczki musi mieć na względzie bezpieczeństwo i dobro wszystkich osób. Wiąże się z tym nie tylko konieczność zareagowania w przypadku sytuacji, która mogłaby stwarzać zagrożenie, ale też umiejętność przewidzenia skutków niektórych zachowań podejmowanych przez podopiecznych.
Ponadto opiekun wycieczki to osoba, którą muszą szanować podopieczni. Aby tak było w przypadku szkolnej grupy, najczęściej niezbędne jest wykazywanie empatii i poczucia humoru oraz pozytywne nastawienie. Opiekun wycieczki powinien być też przygotowany na nieplanowane sytuacje związane np. z załamaniem pogody czy zdarzeniami losowymi. Należy wówczas zachować zimną krew i wykazać się ogromnym opanowaniem, a także pomysłami na ewentualne rozwiązanie problemu i wsparcie kierownika wycieczki. W takich sytuacjach podopieczni szukają oparcia właśnie w opiekunach. Opanowanie i spokój to znacznie większe szanse na odpowiednie zachowanie grupy, bez nieprzewidzianych niespodzianek.
Wycieczka szkolna często wiąże się też z wystąpieniem różnych dolegliwości u podopiecznych, takich jak np. ból brzucha, głowy czy wymioty spowodowane chorobą lokomocyjną podczas podróży. Dobry opiekun szkolny musi wiedzieć, w jaki sposób pomóc, a przede wszystkim zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa, wsparcie i udzielić niezbędnej pomocy.
W przypadku wyjazdów kilkudniowych istotne jest też, aby zorganizować dzieciom czas poprzez animacje i zabawy. To cenne elementy dla całej grupy, które wpływają na integrację uczniów, ale też dobrą zabawę i bezcenne wspomnienia z wyjazdu.
Kto może zostać opiekunem wycieczki szkolnej?
Na zostanie opiekunem wycieczki szkolnej, co potwierdzone jest stosownym certyfikatem czy zaświadczeniem, decydują się najczęściej pedagodzy, nauczyciele i wychowawcy różnych grup. Jednak opiekunem może również zostać osoba niezwiązana zawodowo z pedagogiką i spoza szkoły.
W przypadku opiekuna wycieczki, jak i kierownika wycieczki kluczowe są jednak pewne predyspozycje i kompetencje miękkie. Wśród nich najbardziej pożądane to:
- dobra organizacja czasu i pracy – to kluczowe dla sprawnego przebiegu wycieczki zgodnego z harmonogramem i planowanymi zajęciami. Dzięki temu możliwe będzie zrealizowanie całego planu wycieczki bez opóźnień i rezygnacji z niektórych atrakcji, lub zstąpienie ich innymi w przypadku czynników niezależnych;
- empatia – podczas wyjazdów zwłaszcza kilkudniowych istotne jest nawiązanie więzi z dziećmi, a także wzbudzenie w nich poczucia zaufania, wsparcia i możliwości wysłuchania w przypadku jakiegokolwiek problemu. To kluczowa cechy w sytuacji np. tęsknoty za rodzicami czy odczuwania lęku z powodu znacznej odległości od domu i przebywania w nieznanym dotąd miejscu;
- cierpliwość – dzieci są energiczne i pełne pomysłów, które nie do końca mogą mieć dobre skutki. Cierpliwość to cecha szczególnie przydatna podczas prób zaprowadzenia porządku lub spokoju i podporządkowania grupy określonym zasadom;
- komunikatywność – wycieczki i wyjazd mają na celu również przekazanie cennych informacji i wiedzy. Ważne jest zatem przekazywanie treści w sposób zrozumiały i odpowiednio dostosowany do wieku odbiorców;
- odpowiedzialność – opiekun wycieczki musi być zawsze świadomy potrzeby zachowania możliwie najwyższego poziomu bezpieczeństwa całego wyjazdu. Taka osoba nie powinna też ulegać namowom uczestników wyjazdu co do skorzystania z opcji budzących wątpliwość w zakresie bezpiecznego przebiegu;
- umiejętne rozwiązywanie konfliktów – spory i kłótnie wśród dzieci są na porządku dziennym. Opiekun wycieczki powinien znać sposoby na szybkie załagodzenie konfliktu, aby nie zaburzać atmosfery lub przebiegu wycieczki.
Kurs dla kierownika i opiekuna wycieczki
Centrum Doskonalenia Zawodowego oferuje szkolenie online umożliwiające zdobycie wiedzy z zakresu pełnienia funkcji kierownika i sprawowania opieki na wycieczkach szkolnych. Jest nim Kurs Kierownika Wycieczek (Opiekuna Wycieczek).
Program zawiera następujące tematy:
- planowania pracy wychowawczej,
- organizowania pracy kierownika z personelem pedagogicznym i administracyjno-obsługowym,
- ustalania pracy w grupie,
- zapoznanie z przepisami bezpieczeństwa zdrowia i życia uczestników wycieczki,
- prowadzenia dokumentacji.
Po ukończeniu kształcenia uczestnik szkolenia uzyskuje kwalifikacje zarówno kierownika, jak i opiekuna wycieczek.
Absolwent otrzymuje dokumentację zgodną z wymogami MEiN oraz certyfikat w języku polskim. Dzięki akredytacji uczelni wyższej możliwe jest także uzyskanie świadectwa ukończenia kursu i dyplomu w skórzanej oprawie.
